Bến cảng dày đặc thuyền bè là hình ảnh quen thuộc có thể bắt gặp ở nhiều thủ đô Bắc Âu.

Nhắc tới Viking, người ta thường nghĩ ngay tới hình ảnh những tên cướp biển, hoặc đeo chéo tấm băng đen đầy vẻ nguy hiểm để che bên mắt chột, hoặc sở hữu bộ ria điệu đàng được vuốt sáp cong vút đặc trưng. Nhưng thực ra Viking là danh từ riêng được sử dụng cho khá nhiều đối tượng, từ nhà thám hiểm tới chiến binh, từ thương nhân tới hải tặc... Điểm chung duy nhất, họ đều có nguồn gốc từ xứ sở Bắc Âu và đều là những người có khả năng đi biển phi phàm.

Từ huyền thoại Viking

Xuất hiện rất sớm từ thời kỳ đồ đá muộn, thời đại Viking hưng thịnh nhất kéo dài từ thế kỷ thứ VIII đến thế kỷ thứ XI. Những chuyến viễn chinh và sau đó là chiếm đóng đã biến tộc người này trở thành nỗi kinh hoàng cho rất nhiều quốc gia, thuộc nhiều châu lục. Anh, Ireland bị người Viking Đan Mạch tàn phá, cướp bóc. Người Viking Nauy thì vượt biển tấn công cả Scotland, quần đảo Faroe, Iceland và đảo Greenland. Những quốc gia phía Đông như Nga, đế quốc Byzantine cũng không chống đỡ nổi người Viking Thuỵ Điển... Không chỉ chiếm đóng, cướp phá, người Viking cũng tham gia đánh thuê, thu phục nô lệ, buôn bán giao thương ở nhiều lãnh thổ thuộc châu Âu, Tây Nam châu Á cùng vùng Bắc Đại Tây Dương... Với những chiến binh thiện chiến, sở hữu những chiếc tàu tốc độ cao và có thể đi rất xa cùng khả năng đổ bộ rất nhanh mà không cần cập cảng, người Viking giong buồm lướt sóng tới tận Bắc Phi, phía Đông của nước Nga và chinh phạt cả Trung Đông lẫn Constantinopolis...

Lòng quả cảm vô song, tinh thần chiến đấu lăn xả một mất một còn của những chiến binh Viking có xuất phát điểm từ niềm tin sắt đá vào những điểm đến sẽ đợi chờ họ sau khi chết. Thần thoại Bắc Âu nhấn mạnh, một chiến binh đích thực hy sinh giữa trận tiền sẽ được cư ngụ tại thiên đường Valhalla cùng các vị thần. Còn nếu chết vì tuổi già, chết trên giường bệnh thì sẽ bị đày xuống Hel - âm phủ tối tăm lạnh lẽo.

Nghệ thuật đóng tàu thuyền đã trở thành niềm tự hào lớn nhất của tộc người Viking. Những chiến thuyền drakar có kích thước to và dài, có tốc độ nhanh và bố trí nhiều mái chèo giúp cho tàu có thể di chuyển kể cả trong điều kiện không có gió. Thiết kế thân dài và hẹp, phần mạn tàu phía trên khá thấp nhằm hỗ trợ cho việc đổ bộ lên đất liền, drakar được mặc định dành riêng cho những hải trình thám hiểm dài ngày, những cuộc đối đầu khốc liệt trên biển. Ngoài ra, người Viking cũng sử dụng rất nhiều loại tàu knarr. Với đặc điểm thân ngắn và rộng, lòng tàu rất sâu và không có mái chèo, knarr có vận tốc thấp hơn nhưng lại chuyên chở được nhiều hơn nên thích hợp cho những chuyến giao thương, buôn bán. Trong hai loại trên, tên gọi “tàu Viking” được mặc nhiên dành cho drakar, những chiến thuyền khổng lồ đã mang về cho tộc người hiếu chiến này biết bao đất đai, tài sản và hàng hóa, nô lệ...

Tới thế giới của những con tàu cổ

May mắn làm sao, tôi có cơ hội góp mặt trên một hải trình vòng vèo qua một số quốc gia Bắc Âu, được đặt chân lần lượt tới thủ đô của ba quốc gia Thuỵ Điển - Na Uy - Đan Mạch, nơi những nét văn hóa đặc sắc nhất của thời đại Viking vẫn còn được bảo tồn, gìn giữ vẹn nguyên, như cả nghìn năm về trước. Và được nâng niu, trân trọng hết mực, như những báu vật quốc gia.

Không hẹn mà nên, Bảo tàng tàu Viking đều có mặt ở cả ba quốc gia kể trên. Và tất thảy đều là những điểm đến thu hút khách du lịch bậc nhất trong hành trình khám phá Bắc Âu. Dù thành phố nào cũng sở hữu vô số bảo tàng chuyên sâu, chỉ nhìn đám biểu tượng chi chít trên tấm bản đồ du lịch đã thấy hoa mắt.

Bảo tàng tàu Viking Roskilde ở Đan Mạch tập trung tới năm chiến thuyền được trục vớt từ vịnh Roskilde vào năm 1962. Năm con tàu ra khơi từ cả nghìn năm trước, đã lặng lẽ chìm sâu dưới đại dương, trơ gan cùng biển mặn một thời gian quá dài trước khi được kéo lên, được bảo quản kỳ công trong viện bảo tàng, như những vật chứng đáng tự hào để hậu thế xuýt xoa thán phục. Kết hợp chiêm ngưỡng năm con thuyền dài thượt (lần lượt mang tên Skuldelev 1 đến 5) và thăm thú Trelleborg - một pháo đài cổ được bảo tồn tốt nhất là cách hữu hiệu để tìm hiểu sâu về những chiến binh Đan Mạch - vốn được coi là những kẻ xâm lược mạnh tay giết chóc và cướp bóc nhiều nhất trong lịch sử Viking. Không chỉ có vậy, xứ sở của những chú lính chì còn lưu giữ cả một thị trấn Ribe đẹp mê hồn, với bảo tàng Viking Ribe lưu giữ nhiều phát hiện khảo cổ quan trọng, với phiên chợ Viking vẫn vẹn nguyên màu sắc cổ xưa được tổ chức thường niên vào giữa tháng 5.

Nếu có cơ hội, thăm thú nghĩa trang Lindholm Hoje - địa điểm khảo cổ giá trị với gần 700 ngôi mộ cổ Viking sẽ giúp du khách có được bức tranh toàn cảnh về thời kỳ ấn tượng này.

Du khách tới Oslo (Nauy) mà bỏ qua Bảo tàng tàu Viking thì chắc chắn sẽ tiếc hùi hụi. Bởi ngoài ba chiếc tàu cổ Viking còn nguyên vẹn (phát lộ tại ba di chỉ khảo cổ Oseberg, Gokstad và Tune), nhiều hiện vật độc đáo thuộc nền văn hóa Viking tìm được trong những di chỉ kể trên đã giúp công trình kiến trúc tuyệt đẹp này thu hút hàng trăm nghìn lượt khách tham quan mỗi năm. Tò mò tìm hiểu tại sao những chiếc tàu gỗ có thể bền bỉ chống chọi với sự tàn phá khủng khiếp sau cả thiên niên kỷ bị chôn vùi, tôi mới biết bản thân chiếc tàu chính là nơi chôn cất của những thủ lĩnh Viking. Những nhà quý tộc ấy đã mang theo cả gia sản, đồ dùng sang thế giới bên kia, trong chính con tàu từng đem lại vinh quang cho họ nay được bọc trong lớp đất sét dày để ngăn gỗ không bị phân rã.

Sẽ là thiếu sót nếu không liệt kê con tàu nổi tiếng nhất trong lịch sử Viking mang tên Vasa. Nó đang khoe khoang vẻ oai vệ trong khuôn viên Bảo tàng tàu Vasa (Vasamuseet) nằm giữa thủ đô Stockholm (Thụy Điển). Một tòa nhà hoành tráng, chỉ để trưng bày duy nhất một chiến thuyền hoàng gia mang tầm vóc lộng lẫy nhất, vĩ đại nhất thế giới vào thời điểm ra đời, năm 1628. Vasa có số phận rất đỗi kỳ lạ, khi chiến hạm khổng lồ ấy đã chìm ngay tại chỗ, sau vài phút hạ thuỷ trước cặp mắt kinh hoàng của hàng nghìn người có mặt. Ba năm trời để con tàu dài 60m, cao 40m với sức chứa 300 lính thủy cùng 64 khẩu thần công thành hình. Và chưa kịp lướt trên sóng biển được đoạn nào, nó chìm vì một nguyên nhân ngớ ngẩn: mất cân bằng trọng lực. Phải chờ đúng 333 năm sau, vào năm 1961, Vasa mới được trục vớt để một lần nữa nổi lên mặt nước. Và trở thành sản phẩm du lịch hoàn hảo, trở thành con tàu chiến cổ xưa nhất, nguyên vẹn nhất mà người ta có thể trầm trồ chiêm ngưỡng, khi bảo tàng chính thức mở cửa từ năm 1990.

Nằm trọn vẹn trên bán đảo Scandinavi, nhờ địa hình uốn lượn mềm mại ven bờ Baltic nên thủ đô các quốc gia Bắc Âu kể trên đều có một điểm chung: biển cả xanh ngắt nằm ngay trước mặt. Những bến cảng san sát thuyền bè, lô xô những cột buồm dày đặc. Những du thuyền, tàu du lịch cỡ lớn tấp nập vào ra. Và rất nhiều thuyền gỗ, mang dáng hình những chiến thuyền Viking thủa trước đang hiền hòa thả neo, ngay gần cảng. Chúng nằm đó, như những chứng nhân đang thì thầm kể lại chuyện xưa, khi những chiến binh Viking đầu đội mũ sắt, tay kiếm, tay khiên dấn thân vào những hải trình quá đỗi hiểm nguy để viết nên những trang sử Viking huyền thoại.

Chiến hạm Vasa khoe vẻ oai vệ trong Bảo tàng tàu Vasa (Stockholm, Thụy Điển).

HỒ CÚC PHƯƠNG